Interacties kunnen zich op allerlei niveaus voordoen. Geneesmiddelen kunnen elkaars absorptie beïnvloeden, elkaars metabolisme verzwakken of versterken, elkaars distributie door het lichaam beïnvloeden of invloed hebben op elkaars uitscheiding via de nieren en/of lever. Dit zijn farmacokinetische interacties. Geneesmiddelen kunnen ook op farmacodynamisch niveau met elkaar interacteren. Ze kunnen bijvoorbeeld elkaars bijwerkingen versterken door eenzelfde reactie uit te lokken: bijvoorbeeld twee geneesmiddelen die beide beenmergdepressie geven met daardoor een extra risico op neutropenie, of twee geneesmiddelen die het QT-interval verlengen, met daardoor een extra risico op torsade de points.¹  

Weinig bekend 

Bij nieuwe geneesmiddelen tegen prostaatkanker wordt er voor goedkeuring onderzoek gedaan naar interacties met andere medicatie. Nienke Op ’t Hoog doet promotieonderzoek naar geneesmiddelinteracties bij patiënten met prostaatkanker. Zij legt uit hoe dat onderzoek wordt gedaan: ‘In registratiestudies die uitgevoerd zijn voor de markttoelating van nieuwe geneesmiddelen worden eisen gesteld aan het onderzoek naar potentiële interacties. Dat gaat vaak om laboratoriumonderzoek naar de invloed van deze geneesmiddelen op leverenzymen die verantwoordelijk zijn voor het geneesmiddelmetabolisme, de Cytochroom P450 (CYP)-enzymen. Met enkele gevalideerde geneesmiddelen – zogeheten probe drugs – wordt ook bij mensen onderzoek gedaan naar geneesmiddelinteracties vóór de markttoelating. Mogelijke interacties met andere geneesmiddelen worden hieruit op theoretische gronden geëxtrapoleerd. Het is immers onmogelijk om alle geneesmiddelencombinaties te onderzoeken.’ Ze vertelt dat de mogelijke interacties in de productinformatie staan, maar dat men in de praktijk deze extrapolatie niet altijd goed kan doen. ‘Daardoor is de klinische relevantie van een mogelijke interactie vaak onbekend bij toelating. Deze hangt af van bijvoorbeeld hoe sterk een interactie is of hoe het geneesmiddel wordt gemetaboliseerd.’  

CAPTURE-studie 

De EMA heeft drie combinatiebehandelingen van een PARP-remmer en een androgeenreceptorblokker geregistreerd voor patiënten met uitgezaaide castratieresistente prostaatkanker (mCRPC), bij wie er geen indicatie is voor chemotherapie. De indicatie voor de combinatie van olaparib en abirateron en de combinatie van talazoparib en enzalutamide maakt geen onderscheid in subtypen van prostaatkanker. Dit is wel het geval voor de combinatie van niraparib en abirateron, waarbij de registratie alleen geldt voor patiënten met een BRCA-mutatie. De combinatiebehandelingen wachten op advies van Zorginstituut Nederland over vergoeding. 

Aan de registraties liggen meerdere studies ten grondslag. De CAPTURE-studie keek in een verzameling van vier observationele studies wat de prevalentie is van mutaties in genen van het homologe recombinatie reparatie-systeem (HRR), en hoe patiënten met verschillende mutaties reageerden op eerstelijnsbehandeling met androgeenreceptorblokkers (ARB) of taxanen in de gemetastaseerde setting.¹ Van de ruim 700 patiënten had 13,2 procent een BRCA1/2-mutatie en 17,4 procent een andere mutatie in de HRR-genen. Patiënten met een BRCA1/2-mutatie reageerden beduidend slechter op de behandeling dan de patiënten met een andere HRR-mutatie of zonder HRR-mutatie; de (progressievrije) overleving was korter. Op hun beurt hadden patiënten met een andere HRR-mutatie in de tumor ook een slechtere uitkomst dan patiënten waarbij in de tumor helemaal geen sprake van een HRR-mutatie was.  

Vorig jaar verscheen de deels herziene richtlijn Prostaatcarcinoom, waaraan een module is toegevoegd over de seksuele gezondheid van mensen met prostaatkanker. In de toelichting op de richtlijn staat onomwonden waarom deze module van belang is: ‘Van alle bijwerkingen van de behandeling van prostaatkanker hebben problemen op het gebied van seksualiteit de grootste invloed op de kwaliteit van leven.’ De behandeling van prostaatkanker heeft immers veel gevolgen voor de beleving van de seksualiteit, niet alleen door de patiënt zelf, maar ook door diens partner. Toch is er nu pas een module toegevoegd over dit thema. Dat is laat, erkent arts en seksuoloog Cobi Reisman. Hij zat namens de Nederlandse Vereniging voor Seksuologie in de richtlijnwerkgroep. ‘Maar we zijn op de goede weg. Wij zijn een van de eerste landen die hier specifiek aandacht aan geeft.’ 

Seks is belangrijk 

Dat er tot nu toe weinig aandacht was voor het thema seksualiteit, komt volgens Reisman omdat de meeste aandacht vooral uitging naar overleving. Maar in toenemende mate is niet alleen het overleven, maar ook de kwaliteit van leven belangrijk. ‘Het gaat er mij niet alleen om hoe lang ik leef, maar hoe ik leef, zeggen patiënten steeds vaker.’ Wat ook een rol speelt bij de gebrekkige aandacht voor seksualiteit is volgens Reisman het idee dat seks op oudere leeftijd niet belangrijk is. ‘Dat is een misvatting. Seks is belangrijk. Met het stijgen van de jaren krijgt het andere aspecten. Maar dat neemt niet weg dat het een belangrijk onderdeel is van de kwaliteit van het leven en van een relatie.’