Een patiënt komt meestal vanuit een ander ziekenhuis naar een van de zeven CAR-T behandelcentra. Daar ziet de hematoloog de patiënt op de poli voor screening volgens de criteria voor CAR-T-celtherapie. ‘In sommige centra wordt de patiënt ook gezien door de verpleegkundig specialist’, vertelt Van der Poel. ‘De eerste stap is nagaan of de patiënt geschikt en fit is voor de behandeling en geen andere medische problemen heeft die de uitkomst van de behandeling kunnen beïnvloeden. We controleren de hartfunctie, doen uitgebreid bloedonderzoek en de patiënt kan ook alvast kennismaken met de aferese-afdeling waar de T-cellen zullen worden afgenomen.

Bij ons worden de aferese-verpleegkundigen dus al snel betrokken. Zij controleren ook meteen de bloedvaten. Bovendien krijgen de patiënt en diens familie in deze fase uitleg over de hele behandeling. En alle patiënten die mogelijk voor CAR-T-celtherapie in aanmerking komen, worden ter goedkeuring besproken in de tumorboard. Dat gebeurt twee keer per week.’

COÖRDINATOR

Bispecifieke antilichamen hechten zich zowel aan T-cellen als aan lymfoomcellen, waardoor de T-cellen dichter bij de kankercellen komen. Voorbeelden zijn glofitamab en epcoritamab, die zich nu in de sluis voor dure geneesmiddelen bevinden in afwachting van vergoeding. ‘Bispecifieke en CAR-T-celbehandeling zijn allebei heel goede therapieën’, stelt Nijhof. ‘Als de nieuwe middelen uit de sluis komen, zullen zij een plek krijgen in het behandelregime. In het Antonius hebben wij al ervaring met bispecifieke behandeling, op basis van studies en compassionate use.’

SNELLER STARTEN

Castelijn noemt de beschikbaarheid van bispecifieke antilichamen als pluspunt van deze therapie. ‘CAR-T is een complexere behandeling dan bispecifieke therapie. Bij CAR-T-behandeling worden T-cellen eerst geoogst bij de patiënt en bewerkt in het laboratorium. Dat duurt enige tijd. Bispecifieke antilichamen zijn meteen klaar voor gebruik; de behandeling kan dus meteen starten. Dat kan met name gunstig zijn voor patiënten met een hoog risico op progressie.’ Nijhof ziet bispecifieke behandeling voor een deel van de patiënten als goed alternatief voor CAR-T als tweedelijns behandeling, wanneer CAR-T niet mogelijk is. ‘We kunnen CAR-T in de tweede lijn voor DLBCL geven als het recidief binnen een jaar ontstaat en als de patiënt fit genoeg is. Patiënten die niet aan die criteria voldoen, kunnen we wellicht met bispecifieke behandeling nog goede kwaliteit van leven geven. En inmiddels is uit onderzoek bekend dat deze behandeling bij lymfoom de T-cellen niet “uitput”, zodat CAR-T daarna misschien nog een mogelijkheid is.’

Antoine Maupu is sinds oktober 2025 vice president en site head van Kite in Hoofddorp. ‘Kite richt zich voor 100 procent op celtherapie; wereldwijd zijn alle cruciale onderdelen – van R&D tot productie – daarop ingericht. Binnen dat model produceren we ook onze eigen virale vectoren. Het intern borgen van deze kritische schakel voor de productie van celtherapie zorgt voor een korte keten, versterkt de leveringszekerheid en helpt om onze hoge kwaliteitseisen te behalen’, zo vertelt hij trots.

PRODUCTIE VOOR 24 LANDEN

De Europese faciliteit – met 19.000 m² oppervlakte – is specifiek ontworpen voor grootschalige productie van celtherapie. De capaciteit: ruim 4.000 therapieën per jaar. Er worden momenteel twee celtherapieën voor vijf verschillende hematologische indicaties geproduceerd, bestemd voor ruim 300 gekwalifceerde behandelcentra in 24 landen, waaronder Nederland. Voor patiënten en hun behandelend artsen betekent dit voorspelbaarheid van beschikbaarheid en kwaliteit, en snelle doorlooptijden. Maupu vertelt hoe dat proces gaat: ‘Na aferese in het ziekenhuis gaan de witte bloedcellen van de patiënt naar ons. Hier worden T-lymfocyten geïsoleerd en door middel van virale transductie voorzien van een chimere antigeenreceptor (CAR). De gemodificeerde T-cellen, CAR-T-cellen, worden ex vivo geactiveerd en vermenigvuldigd. Na kwaliteitscontrole wordt een juiste dosis voor de patiënt geformuleerd, waarna de cellen worden vrijgegeven en voor een eenmalige infusie terug naar het ziekenhuis worden verzonden. In vivo herkennen de CAR-T-cellen vervolgens de beoogde antigeenexpressie op maligne cellen en zetten zij hun cytotoxische activiteit in gang.’

‘Therapie met CAR-T-cellen is tot nu toe vooral succesvol binnen de hematologie’, vertelt internist-hematoloog prof. dr. Tom van Meerten, hoogleraar Hematologie aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). ‘Bij grootcellig B-cellymfoom hebben we er bijvoorbeeld spectaculaire resultaten mee behaald. De CAR-T-cellen versloegen in de tweede lijn glansrijk chemotherapie en stamceltherapie.’¹ Bij CAR-T-celtherapie worden de T-cellen van patiënten afgenomen en met behulp van een onschadelijk virus genetisch zo veranderd dat ze een receptor tot expressie brengen waarmee ze de tumor herkennen. Bij diffuus grootcellig B-cellymfoom (DLBCL) herkent de chimere antigeenreceptor (CAR) het eiwit CD19, dat alleen op B-cellen voorkomt.

HOGERE KWALITEIT VAN LEVEN

Om minder afhankelijk te zijn van farmaceutische bedrijven, is het UMC Groningen in 2022 zelf gestart met de productie van CAR-T-cellen. In de HOVON 161- studie worden de door het UMCG gemaakte CAR-T-cellen head-to-head vergeleken met axi-cabtagene ciloleucel (axi-cel; Yescarta® ) bij patiënten met DLBCL. Patiënten kunnen deelnemen als zij na een eerdere behandellijn binnen twaalf maanden een recidief krijgen. ‘Er zijn nu ruim 200 patiënten geïncludeerd. De studie sluit bij 340 deelnemers, dat zal waarschijnlijk in 2026 zijn. De uitkomsten van de academische CAR-T-cellen moeten minstens even goed zijn als de commerciële cellen’, vertelt Van Meerten. Hij hoopt dat in huis geproduceerde CAR-T-cellen een aantal voordelen hebben die zich uitbetalen, zoals de korte doorlooptijd en het niet hoeven invriezen van het product. ‘Bij de commerciële variant zitten er ongeveer dertig dagen tussen afname van de T-cellen en teruggave van CAR-T-cellen. Bij ons duurt dat acht dagen. Onze CAR-T-cellen hoeven daarom ook niet ingevroren te worden, wat de kwaliteit mogelijk ten goede komt.’ Van Meerten verwacht onder meer dat patiënten die de academische CAR-T-cellen krijgen een hogere kwaliteit van leven ervaren en korter in het ziekenhuis opgenomen hoeven worden opgenomen. ‘Ik hoop dat er minder bijwerkingen optreden, zoals het cytokinereleasesyndroom, en dat het afweersysteem eerder weer op peil is, waardoor er ook op de langere termijn minder complicaties zijn, zoals infecties. Mogelijk is de prijs van academische CAR-T-cellen ook lager, wat de toegankelijkheid vergroot.’

Bij het beschikbaar komen van CAR-T-celtherapie in Nederland is direct vanaf het begin een nationale tumorboard opgericht waar alle behandelaren vanuit de academische centra in betrokken zijn, zo vertelt internist-hematoloog Margot Jak (UMC Utrecht Cancer Center), zelf lid van de tumorboard. ‘Twee keer per week bespreken we patiënten die daarvoor aangemeld worden. We kijken dan naar de indicatie en de haalbaarheid. Prof. dr. Marie-José Kersten heeft ook de “Follow that CAR!”-studie opgezet, waarbij we patiënten volgen en materiaal en gegevens verzamelen, met toestemming van patiënten, voor wetenschappelijk onderzoek.’ De vergoede zorg omhelst drie commercieel beschikbare CAR-T-celtherapieën: axicabtagen-ciloleucel (Yescarta®) en tisagenlecleucel (Kymriah®) en lisocabtagen maraleucel (Breyanzi®). Daarnaast wordt vanuit de HOVON bekeken welke studies met nieuwe CAR-T-producten naar Nederland kunnen worden gehaald. Steeds meer gaat het daarbij om point-of-care productie, ook door commerciële partijen: CAR-T-cellen zo dicht mogelijk bij de patiënt produceren en vers teruggeven aan de patiënt. ‘Voorbeelden daarvan zijn de HOVON 161-studie, de ATALANTA-1 studie van Galapagos en de DALY-2-studie van Miltenyi, die in huis of in de buurt van het ziekenhuis produceren.’

TERUGKOPPELING GEVEN

Het proces van de patient journey en de samenwerking met de farmaceutische bedrijven tijdens de behandeling zijn inmiddels goed ingericht, aldus Jak. ‘Als tumorboard zitten we regelmatig met hen samen om terugkoppeling te geven en te kijken hoe dingen verbeterd kunnen worden. Het liefst zouden we ook meer informatie krijgen over de kenmerken van de CAR-T-cellen op een dieper niveau, bijvoorbeeld wat voor type T-cellen er precies in zitten, om meer te kunnen leren over de correlatie met de respons.’

Omdat CAR-T-celtherapie een complexe en dure behandeling is, moet deze worden gereserveerd voor patiënten die hier écht baat bij zullen hebben. In Nederland zijn er zeven academische centra waarin patiënten met diverse typen B-cellymfomen na het doorlopen van een selectieprocedure CAR-T-celtherapie kunnen ondergaan. Binnen een doorverwijzend ziekenhuis wordt eerst in het MDO besproken of een patiënt voldoet aan de criteria voor CAR-T-celtherapie. Zo ja, dan kan de behandelend internist-hematoloog een formulier invullen en de patiënt aanmelden bij het CAR-T-celbehandelcentrum van het Amsterdam UMC. In Nederland is dat de centrale toegangsroute naar CAR-T-celtherapie. Na aanmelding vindt bespreking van de patiënt plaats in de tumorboard: een commissie die aangemelde patiënten screent en beoordeelt of ze voor de behandeling in aanmerking komen. In de tumorboard zitten vertegenwoordigers van de zeven centra die CAR-T-celtherapie aanbieden, waaronder Suzanne van Dorp die bij het Radboudumc werkt.

DOORVERWEZEN

Het Radboudumc is een van de zeven academische centra waar behandeling met CAR-T-celtherapie plaatsvindt. Van Dorp: ‘Deze behandeling geven we aan eigen patiënten, maar voor het merendeel aan patiënten die vanuit ziekenhuizen in de regio naar ons worden doorverwezen. Soms vindt de overbruggingsbehandeling plaats in het verwijzende ziekenhuis, soms ook bij ons, dat hangt af van de situatie. We willen in ieder geval geen tijd verliezen om te voorkomen dat het lymfoom inmiddels zo ver is gevorderd dat behandeling met CAR-T-celtherapie niet meer opportuun is. We willen de patiënten zo goed mogelijk voorbereiden op de CAR-T-celbehandeling.’ Het OLVG waar Mooij werkt biedt niet zelf CAR-T-celtherapie aan, maar meldt patiënten na interne bespreking aan bij de tumorboard. ‘Wij krijgen op onze beurt ook weer patiënten met lymfomen doorverwezen vanuit kleinere ziekenhuizen. Wij zijn voor die patiënten dan de link naar de tumorboard.’